KÖKTÜRKÇE VE ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDE KANDIRMAK KAVRAMI İLE İLGİLİ SÖZ VARLIĞI


Şahin YILDIZ

 PDF  88  266

Öz


Türk dilinin yazıyla takip edilebilen ve 7. -10. yüzyıllar arasını kapsayan devresi içerisinde Köktürkçe ve Eski Uygur Türkçesine ait metinler yer alır. Bu dönemden önce Türk dili ile ilgili kayda değer yazılı belgeler olmadığı için Türk dilinin bu devreye kadar gelişmişliği ve işlenmişliği üzerinde bazı görüşler ileri sürülmüştür. Son yıllarda yapılan çalışmalarda Türkçenin gelişiminin ve işlenmişliğinin yazılı devre ile sınırlı tutulamayacağı, bundan çok öncesinde Türk dilinin tarih sahnesinde var olduğu ve işlenmiş bir dil olarak yazıya aktarılmaya başlandığı görüşü kabul görmeye başlamıştır. Bu görüş bilhassa Köktürkçe üzerine yapılan eş anlamlılık ve soyut sözcüklerin varlığı gibi verilerle desteklenmiştir. Eldeki çalışmada da bu görüş bağlamında Köktürkçe ve Eski Uygur Türkçesinde kandırmak kavram alanı ile ilgili söz varlığı ele alınmıştır. Derlem tabanlı yapılan bu çalışmada ele alınan dönemde kandırmak kavram alanına giren 43 sözcük tespit edilmiştir. Bu sözcüklerden biri (armakçı) sadece bu dönemde kullanılmak üzere beş tanesi Köktürkçede, diğer kırk iki sözcük ise her iki dönemde de kullanılmıştır. Al, ar-, çeviş, ezük/g, igid, kömen, kür, muntur-, tetrü, tev, tömke, yalkan, yaŋıldur, yeleyü, yelvi ve yov-/yuv- gibi farklı köklerden türeyen sözcüklerin kandır- anlamı ile kullanılması Türk dilinin bu dönemdeki zenginlik ve işlenmişliğini göstermiştir. Çalışmada kandır- ile ilgili kullanılan sözcüklerin önemli bir kısmının sadece ikilemeli kullanımda temel anlamından uzaklaşarak kandırmak anlamı ile kullanıldığı tespit edilmiştir. Çalışmanın Eski Türkçenin söz varlığı konusunda yararlı olması umulmaktadır.


Anahtar Kelimeler

Kandırmak, söz varlığı, Köktürkçe, Eski Uygur Türkçesi


Kaynakça

  1. Akar, Ali (2012). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları
    Aksan, Doğan (2015). En Eski Türkçenin İzlerinde Orhun ve Yenisey Yazıtları Üzerinde Sözcükbilim, Anlambilim ve Biçembilim İncelemelerinin Aydınlattığı Gerçekler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
    Arat, Reşid Rahmeti (2018). Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık
    Ayazlı, Özlem (2009). Altun Yaruk Sudur VI. Kitap. Yayımlanmış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
    Aydın, Erhan (2018). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). İstanbul: Bilge Kültür – Sanat Yayınları.
    Bayat, Fuzuli ve Aliyeva Çınar, Minara (2020) Eski Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınları.
    Caferoğlu, Ahmet (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
    Demirci, Ümit Özgür (2010). Eski Türkçe’de Fiiller. Yayımlanmış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü: İstanbul.
    Eraslan, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    Ercilasun, Ahmet Bican ve Akkoyunlu, Ziyat (2015). Kaşgarlı Mahmud Divanu Lugati’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    Ercilasun, Ahmet Bican (2016). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
    Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. Vol. II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
    Ergin, Muharrem (2013). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
    Gabain, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    Gulcalı, Zemire (2015). Altun Yaruk Sudur X. Kitap (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Sözlük). Yayımlanmış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
    Hamilton, James Russel (2015). Dunhuang Mağarası’nda Bulunmuş Buddhacılığa İlişkin Uygurca El Yazması İyi ve Kötü Prens Öyküsü. (Çev. Vedat Köken), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    İmer, Kamile ve Kocaman, Ahmet ve Özsoy, A. Sumru (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
    Kaya, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    Paçacıoğlu, Burhan (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
    Şen, Serkan (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Samsun.
    Tekin, Şinasi (1976). Uygurca Metinler II. Mayrısimit Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidaî Bir Dram (Burkancılığın Vaibhāsika Tarikatine Ait Bir Eserin Uygurcası). Ankara: Sevinç Matbaası. 
    Tekin, Talat (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    Tekin, Talat (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
    Tekin, Talat (2017). XI. Yüzyıl Türk Şiiri Divanu Lugati’t-Türk’teki Manzum Parçalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
    Üşenmez, Emek (2010). Karahanlı Türkçesinin Sözlüğü. İstanbul: Doğu Kitabevi.
    Wilkens, Jens (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
    Online Kaynaklar
    http://vatec2.fkidg1.uni-frankfurt.de/