NİZÂMÎ VE BEHİŞTÎ’NİN HEFT PEYKER MESNEVÎLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Evin ÖZBEY Talip ÇUKURLU

Öz

Fars edebiyatında “hamse” türünün kurucusu sayılan Genceli Nizâmî, XII. yüzyılda Gence’de yaşamış; dil, edebiyat, felsefe, musiki, astronomi gibi çeşitli alanlarda eğitim almış, birçok dil bilen, kaleme aldığı mesnevîlerle kendinden sonra gelen birçok şaire örnek olan önemli bir şahsiyettir. Nizâmî’nin hamsesindeki mesnevîlerden biri olan Heft Peyker’in birçok defa tercümesi yapılmıştır. “Yedi Sûret”, “Yedi yıldız”, “Yedi Güzel” gibi farklı isimlerle de anılan Heft Peyker mesnevîsinde, Sasanî hükümdarlarından olan Behrâm-ı Gûr’un efsanevî hayat hikâyesi konu edilmiştir. Behrâm’ın “Yedi Güzel”in resimlerini gördükten sonra hepsine ayrı ayrı âşık olması ve bu süreçte yaşadıkları anlatılmıştır. Binbir Gece Masalları’na benzeyen bu hikâyelerde üstün özelliklere sahip güzeller, “Yedi Feleğ”in nitelikleriyle taçlandırılarak okuyucuya sunulmuştur.

     Türk edebiyatında, Nizâmî’nin mesnevîlerine öykünerek hamse yazan şairlerden biri olan Behiştî, XV. yüzyıl klasik Türk edebiyatının hamse sahibi yazarlarından olup asıl adı Ahmed Sinan’dır. II. Bayezid’in hizmetinde bulunmuş, Hüseyin Baykara, Molla Câmî, Ali Şîr Nevâyî gibi önemli isimlerle arkadaşlık yapmıştır. Onun hamsesinde yer alan mesnevîlerden biri Nizâmî’den çevirdiği Heft-peyker’dir. Behiştî, Nizâmî’nin mesnevîlerini örnek almakla birlikte içerik yönünden farklı bir eser oluşturmayı başarabilmiştir.

       Bu çalışmada, XII. yüzyılın önemli şairlerinden biri olan Genceli Nizâmî ve XV. yüzyılda yaşadığı bilinen Behiştî mahlaslı Ahmed Sinan’ın Heft Peyker adlı mesnevîleri karşılaştırılarak eserlerin benzer ve farklı yönleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nizâmî, Behiştî, Mesnevî, Heft Peyker, Karşılaştırma.

Kaynakça

Aytaç, Aslı (2017). “Aşkî ve Heft Peyker Mesnevîsi”, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, http://ekitabim.ktb.gov.tr/kitap/detay/97. Erişim tarihi: 10.05.2021.

Çağlar, Arife (2019). “Şeyhî’nin Hüsrev ü Şirin Mesnevîsinde Sosyal Hayat”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 22, s. 171-260.

Çiçekler, Mustafa (2007). “Mesnevî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.33, s. 183-185.

 Demirel, Şener (2017). “Behiştî Heft Peyker Mesnevîsi”, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194283/behisti-heft-peyker.html. Erişim tarihi: 10.05.2021.

Güzelova, Hanzade (2006). “Abdî’nin Bilinmeyen Bir Mesnevîsi: Heft Peyker Tercümesi”, Bilig, S. 38, s. 35-49.

Güzelova, Hanzade (2008), Abdî’nin Heft Peyker Mesnevîsi (İnceleme-Metin-Dizin), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.

İpekten, Halûk (1994). “Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz”, İstanbul: Dergâh Yayınları.

Kahraman, Bahattin (1994). “Heft Peyker Çevirileri ve Alî Şîr Nevâyî’nin Seb’a-i Seyyaresi”, Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 10, s. 345-366.

 Kanar, Mehmet (2007). “Nizâmî-i Gencevî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.33, s. 183-185.

 Kılıçarslan, Feyza Nur (2019), Nizâmi’nin Heft Peyker’inde Hayal ve İmge, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Isparta.

 Koç, Hamza (2016). “Genceli Nizâmî’nin Dört Mesnevîsinin Mensur Tercümesi ve Bu Tercümelerden Üçünün Nizâmî’nin Mesnevîleriyle Mukayesesi”, Journal of Turkish Language and Literature, S. 3, s. 157-186.

 Kut, Günay (1989). “Aşkî ve Heft Peyker Çevirisi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, S. 371, s. 127-151.

Özkan, Abdullah (2010). Türk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Boyut Yayınları.

Sürelli, Bahadır (2012), Türk Edebiyatında Heft Peyker Mesnevîleri ve Hayâtî’nin Heft Peykeri, Yayınlanmış Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.

Yıldız, Aytekin (2013). Genceli Nizâmî Heft Peyker Yedi Suret. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.